Anderstalige nieuwkomers: hoe pak je taalleren efficiënter aan?

Taal is een belangrijke sleutel bij de verwelkoming van anderstalige nieuwkomers. Maar vaak loopt die taalverwerving niet van een leien dakje, en zitten leerkrachten met de handen in het haar. Hoe pak je dit best aan? Pandora Versteden van het Centrum voor Taal en Onderwijs (KU Leuven) geeft inzichten en praktische tips.

Anderstalige nieuwkomers spreken vaak nog geen Nederlands als ze in een klas instromen. Grammatica en spelling zijn dan vaak te abstract om als eerste aan te leren. Het verwerven van een nieuwe taal duurt lang en dat leidt niet zelden tot een moeilijke schoolloopbaan.

Pandora Versteden, coördinator vormings- en valorisatieprojecten bij het Centrum voor Taal en Onderwijs (CTO): 'Een jaar taalondersteuning krijgen is lang niet voldoende voor anderstalige nieuwkomers om het Nederlands onder de knie te krijgen. Onderzoek wees uit dat dit vaak 5 tot 7 jaar duurt en soms zelfs tot 10 jaar kan duren.'

Volgens het CTO kun je die achterstand het beste wegwerken door eerst in te zetten op functioneel taalbegrip binnen een krachtige taalleeromgeving. Dat kan gewoon in de reguliere klas van het basisonderwijs.

Pandora Versteden: 'Kinderen en jongeren leren een taal sneller gebruiken als ze die functioneel en binnen een concrete context aangeboden krijgen. Dat vraagt wel een net even andere aanpak van de leerkracht, maar zo boekt meteen de hele klas taalwinst.' 

Geïntegreerd en functioneel taalleren, dus. Maar hoe pak je dit dan concreet aan?

Flexibiliteit = taalleren anders bekeken

Een belangrijke eerste stap is om anderstalige nieuwkomers en de uitdagingen die ze met zich meebrengen, met een andere bril te bekijken. 

Pandora Versteden: 'Een nieuwkomer dwingt scholen en leerkrachten vaak om naar een nieuwe zorg- en leeraanpak te zoeken. Dat kan lastig lijken, maar die reflectie zorgt altijd voor een verrijking. Leerkrachten vertellen vaak dat hun nieuwe lesaanpak de klaswerking ten goede komt, en zij zelf gemakkelijker hun leerdoelen halen, ook met de andere leerlingen.'

Flexibiliteit betekent voor het CTO ook: taal over de vakgrenzen heen aanbieden. Zo zijn lichamelijke opvoeding of wereldoriëntatie, chemie of aardrijkskunde uitgelezen lessen om bewust en nadrukkelijk met het Nederlands bezig te zijn. De leerstof wordt hier visueel ondersteund. Zo krijgt een anderstalige meteen meer context, wat zijn taalbegrip ten goede komt. 

Pandora Versteden: 'Als vakleerkracht kun je bijvoorbeeld nadenken met je leerlingen over de betekenis van een vakterm of ga je bepaalde woorden expliciet parafraseren: zo doe je hen nadenken over taal en inhoud en boeken alle leerlingen een belangrijke taalwinst. Daarnaast kunnen leerkrachten samen geïntegreerde taken opstellen. De vakleerkracht zorgt dan voor de inhoudelijke opgave, de leerkracht Nederlands begeleidt de leerlingen bij het structureren van de tekst en het inzoomen op spelling. Door het samenspel van impliciet en expliciet taalonderwijs pikken leerlingen de nieuwe taal op en ontdekken ze hoe zij die best toepassen.'

Taalverwerving versnellen? Welbevinden vergroten

Mensen leren het beste als ze zich goed in hun vel voelen en veilige oefenkansen krijgen. Ook anderstalige nieuwkomers of taalarme leerlingen hebben er dus baat bij dat ze zich gezien en gewaardeerd voelen.

Pandora Versteden: 'Als iedereen in de klas zich welkom weet, verlopen de lessen lekkerder en is de cognitieve winst voor alle leerlingen groter. Dat was overigens ook een van de adviezen die we Plantyn gaven bij het opstellen van hun nieuwe leermethodes.

Pik in op de interesses van de leerlingen. Zo voelen zij zich gezien en prikkel je hun intrinsieke motivatie om een taal te leren. Dat bereik je vaak met kleine en eenvoudige dingen. Zo was er een juf die moeilijk de ingang vond bij een leerling - tot ze ontdekte dat het meisje van mode hield. Dankzij een modecatalogus kreeg het Nederlands een concrete betekenis voor de leerling, wat de drempel naar het schoolse Nederlands verkleinde.'

Taal ook buitenschools stimuleren

Ook na de lesuren kunnen jongeren heel wat taal oppikken. Leerkrachten kunnen daarbij een beslissende rol spelen. Zo kunnen ze de nieuwkomer de weg wijzen naar een buitenschoolse activiteit die bij zijn interesse aansluit. Of de ouders van klasgenoten vragen of de leerling mag meerijden naar en van een training. Pandora Versteden: 'Het is vaak een kwestie van voelsprieten te ontwikkelen voor wat de mogelijkheden zijn - ook extra muros.'

Ouders anderstalige nieuwkomers betrekken

Ouders van anderstalige nieuwkomers op de school betrekken, is niet altijd eenvoudig, maar wel noodzakelijk. Zo zijn er scholen die samen met een CBE in de buurt Nederlandse les  organiseren in de school van hun kinderen. Ook hier zijn de lessen functioneel opgevat: ze zijn opgebouwd rond reilen en zeilen in een klas en betrekken de ouders zo concreet op het schoolse leven van hun kind. 

Anderstalige nieuwkomers: tips voor taalleren

• Functioneel taalleren - Stimuleer taal de hele dag door. Maak taalbegrip de rode draad doorheen alle (vak)lessen. Parafraseer woorden en begrippen, lok interactie over taal uit en reflecteer over taal.

• Samenwerken over vak- en klasgrenzen - Werk samen met collega's lesopdrachten en taken uit. Geef anderstalige nieuwkomers  - waar mogelijk - een flexibel lessenrooster. 

• Show, don't tell - Uit onderzoek is gebleken dat visuele ondersteuning een belangrijke sleutel is voor een snellere taalverwerving. Door een leerling te tonen wat bedoeld wordt, pikt hij de taal sneller op. Ja kan bijvoorbeeld met een broekzakboekje werken. Dat is een boekje dat sleutelbegrippen visueel uitbeeldt. Ent die woorden op het schoolse leven. Inspiratie voor zo'n boekje vind je bijvoorbeeld bij Doc Atlas, het documentatiecentrum van de provincie Antwerpen. 

• Buddy - Wijs de nieuwkomer een buddy toe, bijvoorbeeld iemand die zijn moedertaal kent en hier en daar vertalen kan. Laat die de nieuwkomer het reilen en zeilen van de school uitleggen en tonen. 

• Kruisbestuiving en taalbeschouwing - Laat alle leerlingen een liedje of tekst in hun moedertaal meebrengen en bespreek het in de klas. Niet alleen voelt de anderstalige leerling zich zo gezien, je stimuleert taalbeschouwing bij andere leerlingen en leert hen dat alle talen evenwaardig zijn. 

• Aansluiting leefwereld - Pols naar de interesses van de leerling. Zoek manieren om het leren van taal betekenis te geven buiten de schoolse lessen om. 

Het Centrum voor Taal en Onderwijs (KU Leuven) is een multidisciplinair expertisecentrum rond taal, onderwijs en samenleving. Het voert onderzoek uit, ontwikkelt didactische materialen en biedt professionaliseringstrajecten voor scholen. Meer weten over wat het CTO kan betekenen voor je school? Surf naar Centrum voor Taal en Onderwijs. 

Deze  inzichten in de praktijk omzetten? Plantyn baseerde zijn nieuwe taalmethode De Taalkanjers op de adviezen van het CTO. Ontdek hoe we je ondersteunen om concreet met functioneel en motiverend taalleren aan de slag te gaan in de reguliere klas en op schoolniveau. Wil je hier meer over weten? Vraag het je Plantyn-contactpersoon.