Hoe kan je als leerkracht kansarmoede bespreekbaar maken?

WAT IS KANSARMOEDE? 

 Verschillende factoren bepalen of een kind in kansarmoede leeft: het maandinkomen van het gezin, de arbeidssituatie en opleiding van de ouders, de huisvesting, de ontwikkeling van de kinderen en hun gezondheid. Men beschouwt een gezin als kansarm als het aan drie of meer van deze zes criteria beantwoordt.   

1. BRENG KANSARMOEDE TER SPRAKE 

Kansarmoede is geen gemakkelijk onderwerp. Toch kan je taboes doorbreken door erover te spreken in de klas. Bijvoorbeeld aan de hand van een boek. Hieronder vind je een greep uit het grote aanbod aan boeken en materialen om het onderwerp ter sprake te brengen. 

Kleuteronderwijs 

Met prentenboeken kan je kleuters gemakkelijk meenemen in het leven van iemand die het niet zo breed heeft. 

• EmyGeyskens en Kolet Jansen schreven het boek Twee dikke vrienden in samenwerking met Samen Tegen Armoede, een campagne van Welzijnszorg. Het boek bevat ook een educatief pakket. 

• Het prinsessenboek voor lieve meisjes van Marianne Busser is een prentenboek voor kinderen vanaf drie jaar. Het vertelt het verhaal van twee meisjes uit heel uiteenlopende werelden. 

• Aart Staartjes, bekend van Sesamstraat, las vier verhalen over Hannes op cd. Hannes is de armste jongen van het dorp en woont in een piepklein huisje, maar toch is hij best gelukkig. 

Een klaspop waaraan kinderen alles kunnen vertellen, kan ook helpen. Zeker wanneer die pop een achtergrond heeft waarin de kinderen zich kunnen herkennen: ze heeft het niet breed thuis, papa heeft geen werk, soms ‘vergeet’ ze haar boterhammen…   

Lager onderwijs 

Samen Tegen Armoede ontwikkelt al enkele jaren lespakketten voor de lagere school. Met de hulp van mascotte Robby proberen ze kansarmoede bespreekbaar te maken. In 2018 ligt de nadruk op ongelijke onderwijskansen voor kinderen in kansarmoede. Je vindt meer informatie en materiaal op deze website. 

 Boeken over kansarmoede zijn er genoeg. Fragmenten uit die boeken zijn ideaal om een les te starten of een gesprek op gang te zetten.  

• Mirabel is een boek van A. Lindgren. Het gaat over een gezin dat net genoeg geld heeft om eten te kopen. 

• Pechvogels of gelukzakken van Wim Kets is een liedjesboek over kansarmoede, eerlijkheid en oneerlijkheid, en kansen. 

• De spelletjesdief van Gerard Van Gemert gaat over Jeffrey. Hij wordt beschuldigd van de diefstal van een spelcomputer. 

 Secundair onderwijs 

Reportages over kansarmoede zijn er in overvloed. Op Het Archief Onderwijs vind je fragmenten uit o.a. Koppen en Ter Zake. Sommige filmpjes zijn al jaren oud, maar de boodschap is nog steeds actueel. 

 Ook het filmpje Tellen en beleven is een eyeopener en kan je gebruiken als voorbereiding op een inleefopdracht.  Natuurlijk zijn er ook boeken over armoede voor het secundair onderwijs. Hieronder enkele interessante verhalen: 

• In het boek Bloemen op de muur vertelt auteur Kristien Dieltiens het verhaal van Sandy, een meisje dat opgroeit in een achterstandswijk.  

• Ik ben iemand/niemand van jeugdauteur Guy Didelez vertelt het waargebeurde verhaal van Emilie. 

• Dichter bij de maan van Bettie Elias gaat over Vic, een jongen die thuis nauwelijks te eten krijgt. 

• Macaroni van Marjan Van Abeelen vertelt over Kim, een tiener die er graag bij wil horen op school. Haar thuissituatie maakt dat echter heel moeilijk. 
  
  
  

2. INLEVEN BEKLIJFT 

Wat je zelf ervaren hebt, blijft vaak beter hangen. Teksten en videofragmenten over kansarmoede zijn een goede opstap om het onderwerp ter sprake te brengen. Maar het onderwerp beklijft pas als je zelf iets doet of het met je eigen ogen ziet. Hieronder vind je enkele ideeën om je leerlingen te helpen zich in te leven in de problematiek. 

Laat ervaringsdeskundigen aan het woord 

Hoeveel impact heeft kansarmoede op je leven? Welke situaties worden extra moeilijk? Hoe ga je ermee om en hoe geraak je uit die verstikkende greep? De Link geeft ervaringsdeskundigen met een kansarme achtergrond de kans om over armoede en sociale uitsluiting te komen praten.  

Emilie: boek, website, toneelstuk 

Ik ben iemand/niemand is niet enkel een boek over het leven van Emilie, een meisje dat in armoede opgroeit. Op de website verzamelt de auteur ook artikels en interviews en waargebeurde verhalen over leven in armoede. Daarenboven is het boek herwerkt tot een toneelstuk dat op school gespeeld kan worden en hoort er een vormingspakket bij. 

Wat kost dat? 

Wat kost een gsm eigenlijk maandelijks? En hoeveel betalen mijn ouders voor de elektriciteit thuis? Vaak hebben jongeren geen idee van de werkelijke kosten. Aan de hand van een inleefoefening onderzoeken leerlingen de kostprijs van eten en drinken, water, energie, auto, verzekeringen, kleding, vrije tijd, wonen, telefoon, gsm en internet.  

Bewust omgaan met geld 

Een kleine inleefoefening, maar daarom geen eenvoudige: verdeel de leerlingen in kleine groepjes en laat hen samen bepalen welke kosten ze betalen met 100 euro.  

3. LEES JEZELF IN 

Hoe meer je als leerkracht zelf weet over kansarmoede, hoe sneller je het kan detecteren in je klas. En hoe beter je erop kan inspelen. We stellen je hieronder enkele bronnen voor waar je meer te weten komt over kansarmoede. 

Kinderrechtencommissariaat 

Het Kinderrechtencommissariaat adviseert en ondersteunt het beleid. Ze komen op voor de rechten van kinderen. Ook kansarmoede is een belangrijk thema bij hen. Op de website vind je informatie en adviezen over kansarmoede. 

Onderwijs Vlaanderen 

Het project ‘Kleine kinderen, grote kansen’ van Onderwijs Vlaanderen leert leerkrachten omgaan met kansarmoede en diversiteit. Je vindt er voorbeelden en achtergrondinformatie. 

Zwanger en kansarm 

Een kind dat in een kansarm gezin geboren wordt, draagt daarvan al van voor de geboorte de gevolgen. De Kraamvogel is een expertisecentrum voor wie zwanger is of wil worden en benadrukt de impact van kansarmoede. 

Boeken over kansarmoede  Er bestaan ook heel wat interessante en onderbouwde boeken over kansarmoede en kansarmoedebeleid.   

• Kansarm maar niet kansloos, over kansarmoede als multidisciplinair probleem. 

• Een eerlijke kans van AlbertJanssens en Daniël Trimbos geeft leerkrachten een leidraad om met kansarmoede aan de slag te gaan. 

• InBrood én rozen voor iedereenvan Lieven De Pril vertellen mensen die zelf armoede ervaren hebben over de problemen en de vooroordelen waarmee ze te maken krijgen.