"In de eerste graad heeft bijna elke leerling een smartphone. Begeleiding is dus erg belangrijk."

To smartphone or not to smartphone? Dat is de vraag waar veel scholen mee worstelen. Mediawijs, het Vlaams Kenniscentrum Digitale en Mediawijsheid van de Vlaamse Overheid, begeleidt scholen en leerkrachten bij de integratie van ict en media op een bewuste, actieve, kritische en creatieve manier. Laure Van Hoecke is er verantwoordelijk voor de opleiding mediacoach, onderwijs en educatie. Ze geeft graag wat informatie en tips over smartphonegebruik op school.

Ouders en school

Laure Van Hoecke: ‘Aan het einde van het lager onderwijs hebben steeds meer leerlingen een smartphone. In de eerste graad van het middelbaar heeft bijna elke jongere er eentje. Scholen kunnen dus niet anders dan een beleid uit te stippelen en hun leerlingen te begeleiden. Hoe ze dat best aanpakken, hangt af van veel factoren: de leerlingen op school, de achtergrond van de leerkrachten en technische en praktische grenzen.”

Rond twaalf jaar worden leerlingen actiever op sociale mediakanalen en beginnen ze hun smartphone intensiever te gebruiken. Dat komt door de cognitieve en emotionele ontwikkelingsfase waarin ze op dat moment zitten: hun identiteit ontwikkelt zich en de (communicatie met hun) peer-groep wordt belangrijker.

Laure Van Hoecke: “Juist op dat moment grijpen jongeren meer naar hun smartphone, een toestel dat je heel individueel gebruikt. Je hebt er als ouder of leerkracht weinig controle over. Naast heel wat voordelen zijn er wel risico’s verbonden aan smartphone- en sociale media-gebruik: cyberpesten en problematische sexting, om er maar een paar te noemen. Jongeren kunnen dan nog niet goed inschatten wat de impact is van een foto of bericht en hoelang die informatie online blijft circuleren.”

Begeleiding is dus belangrijk. En die is een gedeelde verantwoordelijkheid van de ouders en de school. Laure Van Hoecke: “Scholen ondervinden de negatieve effecten van smartphonegebruik snel en leerkrachten zijn dikwijls de vertrouwenspersonen van leerlingen. Ze stappen gemakkelijk naar hun leraar om te vertellen dat ze bijvoorbeeld het slachtoffer zijn van online pesten.”

Starten in basisschool

Laure Van Hoecke: “Omdat jongeren in het eerste en tweede middelbaar hun smartphone intensiever gebruiken, is het belangrijk dat scholen hen al in het lager onderwijs leren omgaan met sociale media. Dat hoeft niet op die sociale mediakanalen zelf te zijn. Je kan ook offline in gesprek gaan en hen bewust maken van grenzen, gevaren en mogelijkheden. Samen met de leerlingen zoekt de leerkracht antwoorden op vragen als ‘Mag je een foto zomaar online zetten?’ of ‘Waar liggen jouw grenzen?’ Maar ook: ‘Wat is een veilig wachtwoord?’ en ‘Wat doe ik als ik online gepest word?’ Die vragen zijn niet gemakkelijk voor jongeren. Ze staan er vaak niet bij stil. Als je dat in de klas regelmatig ter sprake brengt - zonder te choqueren - worden ze zich er wel van bewust.”

Leerlingen in de lagere school een Facebook- of Instagramaccount laten aanmaken, raadt Laure af omdat ouders dat soms liever niet hebben. Het is vooral belangrijk dat leerlingen de algemene mechanismen van sociale media leren kennen en de transfer kunnen maken tussen verschillende kanalen. Wat wel kan is oefenen met veilige, gesimuleerde omgevingen die erg lijken op deze sociale media. “Classdojo en Klasbord zijn zo’n platformen. Ze zijn gratis en hebben hun eigen voor- en nadelen. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld berichten sturen naar elkaar, maar de leerkracht behoudt de controle. Ook Edmodo is een digitale oefenomgeving, maar minder aangewezen voor het lager onderwijs omdat het Engelstalig is. We stelden hier bij Mediawijs een aantal lespakketten samen over het onderwerp en op onze website vind je ook heel wat handige tools waarmee je als leerkracht onmiddellijk aan de slag kan.”

Duidelijk beleid op school

Mediawijs ontwikkelde onlangs ook een methodiek om leerlingen te betrekken bij het ontwikkelen van een smartphonebeleid op school. Laure Van Hoecke: “Rond smartphonegebruik op school zijn er dikwijls wel ongeschreven regels die elke leerkracht op zijn eigen manier interpreteert. Maar leerlingen en leerkrachten vragen om duidelijke afspraken. Zo moet het bijvoorbeeld duidelijk zijn tot welk uur een leerkracht berichten of e-mails moet beantwoorden. En tot hoe laat mag een leraar huiswerk opgeven via het digitale leerplatform? Via onze smartphone zijn we altijd bereikbaar, maar móet dat ook effectief zo zijn? Een goed uitgewerkt smartphonebeleid op school zorgt voor duidelijke afspraken en als leerlingen betrokken worden bij het opstellen daarvan, zullen ze dat beleid mee dragen.”

“Een school moet er vooral op letten dat haar smartphonebeleid aansluit bij het pedagogisch project en de leerlingen. Smartphones op school negeren, kan niet. Jongeren zijn daar nu eenmaal heel erg mee bezig en vroeg of laat zorgt dat voor problemen. Dan kan je als school maar beter goed voorbereid zijn. Trouwens, het is ook de pedagogische taak van een school om jongeren wegwijs te maken in de digitale wereld. Wat wel kan, is dat een school ervoor kiest om in de eerste graad het smartphonegebruik op school te beperken. In de tweede en derde graad mogen leerlingen meer. Of ze kunnen juist heel erg inzetten op de digitalisering en leerkrachten aanmoedigen om er tijdens de lessen intensief mee aan de slag te gaan. Het hangt allemaal af van de context, de leerlingen en de leerkrachten van een school. Maar het allerbelangrijkste is dat je als school groeit en nadenkt over de manier waarop je smartphones een plaats geeft. Dat is niet alleen verplicht vanuit de eindtermen, er is ook een enorme nood aan.”

Aan de slag met de smartphone?

In de lente van 2020 lanceert Mediawijs een lespakket over digitale balans, bedoeld voor het middelbaar onderwijs. Ze publiceren in de loop van 2020 ook een leerlijn mediawijsheid en een Mediawegwijzer voor een mediawijs beleid op school.

Eerder ontwikkelde Mediawijs al de Cyber-scan, die scholen helpt een beleid te ontwikkelen tegen cyberpesten. Let’s talk about sexting is een beleidstool waarmee scholen een visie en beleid rond seksueel grensoverschrijdend gedrag kunnen bepalen.

Laure Van Hoecke: “Met onze opleiding mediacoach richten we ons vooral op leerkrachten. Een jaar lang zoeken we samen naar een manier om op school om te gaan met sociale media, smartphones, nieuwsgeletterdheid of games. Ook praktisch, want de deelnemers werken aan projecten en maken lespakketten op maat van hun school. Zo werkte een leerkracht een bosspel uit rond sociale media. Iemand anders ontwikkelde een heel lespakket voor het lager onderwijs, waarbij de nadruk dan vooral lag op mediawijsheid voor jonge kinderen uit de eerste en tweede graad lager onderwijs.”